Inventaris Zegelcollectie online
In de afgelopen twee eeuwen heeft de Hoge Raad van Adel een zeer grote collectie zegelafdrukken weten op te bouwen. Deze collectie was nauwelijks bekend en slecht toegankelijk. Jonkheer Arnold Gevers en Albert Mensema maakten de collectie beschikbaar voor onderzoekers. Hun inventaris staat nu online.
Op veilingen zie je ze nu en dan aangeboden. Antieke, sierlijk vormgegeven koperen of zilveren zegelstempels met een ivoren greep. Of oude collecties zegelafdrukken van adellijke en patricische families, alfabetisch geplakt op familienaam en soms ook netjes opgeborgen in een foedraal. In de negentiende eeuw vormden die zegelafdrukken een geliefd verzamelterrein waarop interesse voor genealogie en heraldiek en zin voor kunst elkaar ontmoetten. Dat voorkwam overigens niet dat verzamelwoede vaak leidde tot het afknippen van originele zegels van eeuwenoude oorkondes.
Waarmerk van echtheid
Voor de oorsprong van het zegelen moeten we terug naar de oudheid. In Europa werden vanaf de elfde en twaalfde eeuw stukken ‘gezegeld’. Aanvankelijk gebeurde dit vooral door koningen, kerkvorsten en de hoogste adel. Maar al snel volgden anderen, zoals de lagere adel, stadsbesturen en burgers.
Zegels waarmerkten de echtheid van oorkondes en andere officiële stukken. Ook dienden ze om te laten zien dat een enveloppe niet zonder toestemming was geopend. Afgebeeld op het zegel stond het kenteken van een persoon of instelling. Meestal ging het om een wapen of ander symbool, al dan niet voorzien van een randschrift. Na de middeleeuwen zien we een langzame achteruitgang van het zegelgebruik. In de negentiende eeuw werden zegels in de particuliere sfeer nog vooral gebruikt als waarborg voor het briefgeheim van persoonlijke correspondentie. En daarnaast werden ze dus gretig verzameld – tot in de hoogste en geleerdste kringen. Zelfs Goethe schijnt een verwoed verzamelaar te zijn geweest.
Duizenden zegelafdrukken
De Hoge Raad van Adel beschikte al vóór 1900 over een grote zegelcollectie, die door schenkingen alleen maar omvangrijker werd. Uiteindelijk telde ze duizenden lakafdrukken, gipsafgietsels, wasafdrukken en originele zegels van overheden en (adellijke) personen. Al die zegels lagen door het hele pand verspreid in kasten en laatjes opgeborgen. De collectie was alleen bij enkele insiders bekend en slechts gedeeltelijk toegankelijk door middel van een kaartsysteem. Daarnaast bevatten sommige zegels summiere mededelingen over hun herkomst.
De renovatie van de secretarie in 2019 en 2020 vormde de directe aanleiding om de zegelcollectie beter toegankelijk te maken. Jonkheer Arnold Gevers en Albert Mensema, oud-archivarissen van het Historisch Centrum Overijssel, waren zo vriendelijk de inventarisatie van de collectie (inclusief de materiële verzorging) voor hun rekening te nemen. Dankzij hun grote archiefervaring en hun voor Nederland unieke genealogische en heraldische expertise slaagden ze erin deze grote opdracht in korte tijd af te ronden – helaas overleed Albert Mensema op 23 december 2020, kort voor de formele afsluiting van het project.
Dozen en laden
De zegelafdrukken worden inmiddels bewaard in speciale dozen, die ruimte bieden voor drie ‘laden’ met ingeplakte zegelkaartjes. Het inplakken gebeurde met zuurvrije lijm, die zich eenvoudig laat verwijderen.
Dankzij de inventarisatie van Gevers en Mensema is de unieke Zegelcollectie van de Hoge Raad van Adel nu eindelijk beschikbaar voor heraldici en andere onderzoekers.
