Heraldiek of wapenkunde

Wapens

Wapens zijn gekleurde, meestal erfelijke of blijvende herkenningstekens van personen, families of organisaties. Ze zijn ontstaan in de middeleeuwen en zijn afgeleid van de uitrusting van een middeleeuwse ridder.

Het belangrijkste onderdeel van een wapen is het schild. Daarop zijn de figuren geschilderd die symbool staan voor een bepaalde persoon, familie of organisatie. Aan het schild kunnen allerlei schildversierselen worden toegevoegd, onder andere:

• een helm met dekkleden, wrong of hoofdband en bovenop een helmteken;
• een (rang)kroon;
• schildhouders: mens- of dierfiguren die op een voetstuk staan en het schild vasthouden;
• een lint met een wapenspreuk.

Grondregels van de heraldiek

Wapens worden op een bijzondere en opvallende wijze – gestileerd – afgebeeld. Ze moeten duidelijk zichtbaar en herkenbaar zijn, ook van veraf. Daarom moeten wapens zo eenvoudig mogelijk zijn, zonder al te veel wapenfiguren en een al te ingewikkelde schildverdeling.

Om een wapen van veraf goed te kunnen herkennen, is ook het gebruik van kleuren belangrijk. Vanaf het begin kent de heraldiek twee ‘metalen’ - goud (geel) en zilver (wit) - en vier felle kleuren: rood, blauw, zwart en groen. Naast metalen en kleuren komt in de heraldiek ook het zogenoemde pelswerk voor, 'hermelijn' en 'vair'.

In het gebruik van kleuren past men de zogenoemde kleurenregel toe. Figuren van kleur worden daarbij afgebeeld op een achtergrond van metaal (goud of zilver), of omgekeerd, figuren van metaal op een gekleurde achtergrond. Zo hebben wapens voldoende contrast.

Op zwart-witafbeeldingen van wapens worden metalen en kleuren weergegeven met patronen van puntjes en lijnen. Dit noemen we 'arcering'.

Verder lezen

Algemeen

• C. Pama, Rietstaps handboek der heraldiek (5e druk; Leiden: E.J. Brill 1987) — Vijfde druk van het Handboek der wapenkunde door J.B. Rietstap (Gouda; G.B. van Goor 1857) in de bewerking van C. Pama;
• J.A. de Boo, Familiewapens. Kentekens van verwantschap (Den Haag: Centraal Bureau voor Genealogie 2008).

Heraldische begrippen

• C. Pama, Prisma van heraldiek & genealogie. Ruim 3000 begrippen van A tot Z verklaard (2e geheel herziene druk; Utrecht: Het Spectrum 1990);
• H.K. Nagtegaal, Heraldisch vademecum (Den Haag: Centraal Bureau voor Genealogie 2003).

Literatuurverwijzingen

• J.C.C.F.M. van den Borne, Bibliografie van de Nederlandse heraldiek (Den Haag: Centraal Bureau voor Genealogie 1994).