Heraldische aanwinst voor Hoge Raad van Adel
De Hoge Raad van Adel is er onlangs in geslaagd een bijzonder heraldisch handschrift uit de vroege 18e eeuw te verwerven. Het gaat om het manuscript ‘Wapenen van het Bisdom van Utrecht’ van de bekende oudheidkundige Andries Schoemaker (1660-1735).
Het werk bestaat uit twee delen in één band. Het eerste deel telt 104 folio’s en bevat ongeveer tweeduizend afbeeldingen van wapens in kleur, met vermelding van familienamen. Dit deel onderscheidt zich van andere oude wapenboeken doordat de wapens niet zijn gerangschikt op naam, herkomst of status van de wapenvoerder. In plaats daarvan heeft de samensteller geprobeerd de afbeeldingen systematisch te ordenen op wapenfiguren.
Het tweede deel telt 236 folio’s en bevat allereerst afbeeldingen van familiewapens op rouwborden, ramen, kussens en schilderijen. Schoemaker vermeldt daarbij meestal stamboomgegevens en de namen van de kastelen en kerken in Utrecht en Holland waarin hij de wapens aantrof. Daarnaast bevat dit gedeelte onder andere kroniekjes van de heren van Brederode en Teylingen en een ‘Streng van de familije van Winssen in het Sticht van Utrecht’.
Andries Schoemaker (1660-1735), de samensteller van het manuscript, was een doopsgezinde textielkoopman uit Amsterdam met een grote liefde voor geschiedenis en topografie. In de 1720 bezocht hij – vaak samen met zijn zoon Gerrit – talloze steden, dorpen en gehuchten in Nederland. Tijdens die reizen maakte hij notities en tekeningen van ‘gedenkwaardigheden’. Schoemaker tekende niet alleen zelf, maar liet ook afbeeldingen maken door bekende tekenaars als Cornelis Pronk (1691-1759) en Abraham de Haen (1707-1748).
Verspreid over een vijftiental archieven en bibliotheken zijn bijna honderd banden met handschriften van Andries Schoemaker en zijn zoon Gerrit bewaard gebleven. Het oeuvre van de Schoemakers moet echter veel groter geweest zijn.
Het nu door de Hoge Raad van Adel verworven manuscript is waarschijnlijk de band die in een register uit 1737 van de geveilde nalatenschap van Gerrit Schoemaker wordt omschreven als ‘Waepenen bisdom Utr met Heeren etc’.
De volledige titel van het verworven manuscript luidt: ‘Wapenen van het Bisdom van Utrecht, zijnde eertijts een vorstendom des Roomschen Rijks, maar eyndelijk na een taggentig jarigen Spaancen oorlogh een lith van de seve Nederlansche vrije landschappen met sijne heren, ministerialen leenmannen en andere ridderschappen, knapen, adelijk(e) familien, borgeren en andere naabuuren, aangetrout of andersins na bestaande die men alhier of hier ontrent vinde in de publijke opschriften, grafsteenen, wapenborden, cussens of glasen.’